Woordweetje: Etymoliegen

6 apr 2016

Helemaal van deze tijd is het opsporen van racistische, politiek of maatschappelijk incorrecte woorden. Na de jodenkoeken, negerzoenen, moorkoppen, blanke vla, zigeunersaus en Zwarte Piet, dook er recentelijk een ‘nieuw’ woord op dat een ongewenste connotatie zou oproepen: picknick.

Door Fred Baggen

Picknick

Aan het door hele volksstammen geliefkoosde uitstapje met verse, ambachtelijke producten op een kleedje, dat wordt uitgespreid op een moszachte bosbodem of frisgroen weidegras, inclusief de onvermijdelijke mieren en wespen, kleeft sinds kort een bittere smaak: ‘picknick’ zou zijn afgeleid van schokkende praktijken op Amerikaanse katoenvelden in de negentiende eeuw, toen willekeurige plantageslaven rond het middaguur werden gelyncht, terwijl door de blanke slavenmeester en zijn familie werd geluncht. ‘Pick a nigger’ zouden zij hebben geroepen, waarna een van de ongelukkigen werd uitgekozen en opgehangen.

Het is een hardnekkige urban legend, die al minstens vijftien jaar op internetfora circuleert. In augustus 2015 beriep een Surinaams-Nederlandse activist zich op de vermeend racistische herkomst van het woord picknick, en kapittelde de nieuwe online supermarkt Picnic vanwege de beladen naam. Of de man in kwestie de herkomst van het gewraakte woord echt niet kende of dat hier sprake was van een fraai staaltje etymoliegen, is onduidelijk.

Wel weten we dat de werkelijke etymologie van het woord stamt van het Franse pique-nique, dat al in 1649 figureerde in de boektitel Les charmans effects des Barricades, ou l’amitie durable de la Compagnie des Freres Bachiques de Pique-nique, een satire geschreven ‘en verse Burlesque’, over gourmandise (gulzigheid, lekkerbekkerij) tijdens de Fronde, een opstand in Frankrijk tegen het beleid van kardinaal Mazarin.

Pique-nique is enerzijds waarschijnlijk een rijmende reduplicatie van piquer ‘prikken, oppikken’ en zo zou het woord ‘(maaltijd van) prikje doen, dingetjes pakken’ kunnen betekenen; anderzijds is er een mogelijk verband met nique, Oudfrans voor ‘niets, waardeloos ding’, hetgeen in combinatie met piquer leidde tot de samenstelling pique-nique, die in dat geval ‘(maaltijd van) onbelangrijke dingetjes prikken’ zou betekenen.

Kill your darlings

Veel minder bekend is dat ook de door schrijvers en redacteuren veelvuldig gebezigde uitdrukking ‘kill your darlings’ een tot nu obscuur gebleven dramatische achtergrond heeft. De uitdrukking is onder anderen aan William Faulkner toegeschreven, maar voor de oorsprong moeten we naar het negentiende-eeuwse India, waar de Britten vanaf 1850 op grote schaal theeplantages begonnen te exploiteren, onder meer in het district Darjeeling. Algauw ontstond er een tekort aan handige theeplukkers en moesten arbeiders uit het naburige Nepal worden gerekruteerd. Toen deze immigranten na jaren van uitbuiting hogere lonen eisten van de Britse handelsgezanten, werd dit botweg geweigerd.

De Nepalezen legden zich daarbij neer, maar de lokale theeplukkers uit Darjeeling waren furieus en eisten een betere vergoeding voor het uitputtende werk. Op de Manbari Basti Tea Garden brak een arbeidersopstand uit die door ‘functionarissen’ van de Britse Oost-Indische Compagnie bloedig werd neergeslagen. Toen een Indiase plantation master zich tegenover een van de Britse diplomaten over het buitensporige geweld beklaagde, zou deze flegmatiek hebben geantwoord: ‘We don’t care about your Darjeelings. We just kill your Darjeelings.’

In later jaren is de uitspraak, die tot grote verontwaardiging leidde en die het einde van de Britse Oost-Indische Compagnie inluidde, een eigen leven gaan leiden en om evidente redenen ingekort tot ‘kill your darlings’, maar dat is andere thee.

---

‘Etymoliegen’ is een lemma uit het boek ‘Onder correctoren’van Fred Baggen. Een grappige verzameling taalweetjes, curiositeiten, voorbeelden uit de corrigeerpraktijk, verhaaltjes, een exclusief interview met een literair vertaler, gekke typografische en taalkundige experimenten en nog veel meer …

WINACTIE

Enthousiast geworden? Wij mogen drie boeken weggeven! Laat ons in een reactie hieronder of op Facebook weten wat het leukste, grappigste of pijnlijkste is dat jij tegen bent gekomen bij het redigeren van een tekst. Onder de inzenders verloten wij drie exemplaren van ‘Onder correctoren’.